Verrassend samenleven in de natuur
Pinguïnstelletjes die hun leven lang samen blijven. Gibbonfamilies die zingen om hun territorium te markeren. In de natuur leven dieren op een bijzondere manier samen, in harmonie met elkaar én hun leefomgeving. Daarover vertelt ARTIS-bioloog Charlotte Vermeulen tijdens een bijzondere en leerzame ontdekkingstocht door de oudste dierentuin van Nederland.
Rubriek: Vrije tijd
Tekst: Natasja Admiraal
Fotografie: Patrick Ouwerkerk
Vroeg in de ochtend, als de zon opkomt, klinkt er in ARTIS gezang. Het is afkomstig van de goudwanggibbons. Het unieke lied van deze kleine mensapen is in de wijde omtrek te horen. “Gibbons gebruiken hun zang om een partner te vinden, hun territorium te markeren en de onderlinge band te versterken”, vertelt bioloog en wandelende encyclopedie Charlotte Vermeulen. “Meestal begint het mannetje, waarna het vrouwtje invalt. De jongen doen ook mee. Zo heb je de volle klank van het hele gezin.”
Trouwe familieband
Zo’n zangsessie kan een half uur achtereen duren en bestaat uit ruim honderd verschillende noten. “Hoe langer de dieren samen zijn, des te beter hun zang op elkaar is ingespeeld. Zo laten ze zien dat ze sterk zijn en houden ze concurrenten op afstand.” We staan bij het nieuwe binnenverblijf van de goudwanggibbons, waar Stichting Goede Doelen Nh1816 financieel aan heeft bijgedragen. Het ontwerp is geïnspireerd op een boomgaard. Dat past goed bij deze slingerende mensapen, die hoog in de bomen leven, in het tropisch regenwoud van Cambodja en Vietnam. Charlotte vertelt over hun levenslange trouwe familieband: “Gibbonstellen zijn monogaam. Het vrouwtje is blond, het mannetje zwart, hij met gouden wangetjes, zij met een zwarte kruinstreep. De goudwanggibbons leven als gezin samen: vader, moeder en hun kinderen. Aan het ontbreken van de staart en de platte borstkas zie je dat het kleine mensapen zijn. Ze zitten in de stamboom heel dicht bij ons.”
Voedselbossen
Via een luchtbrug zien we de goudwanggibbons zich naar hun eigen eiland slingeren. Ondertussen vertelt Charlotte hoe ARTIS hard op weg is om klimaatneutraal te worden. Die duurzame toekomstvisie is op veel locaties in de dierentuin terug te zien. Zo wordt op verschillende plekken regenwater opgevangen om planten te begieten. En de goudwanggibbons hebben een groen dak met sedum. Met deze vetplantjes is het gebouw beter geïsoleerd en wordt ook regenwater opgevangen. De bloeiende sedum trekt bovendien bijen en andere insecten aan. “Ons doel is bezoekers te inspireren met mooie verhalen over dieren, planten en microben en de samenhang tussen al deze vormen van leven in de natuur. En om hen aan te zetten tot natuurbewust gedrag. Wist je dat goudwanggibbons van nature voedselbossen aanleggen? Ze eten kleine vruchten, slikken die in zijn geheel door en poepen de zaden verderop in het bos weer uit. Zo zaaien ze zelf hun lievelingsvoedsel uit.”
‘Alleen door samenwerking kunnen wij ons steentje bijdragen aan het behoud van de prachtige ecosystemen’
Reigers in feestpakje
Terwijl we naar de olifanten lopen, wijst Charlotte op de wilde reigers; in ARTIS vind je de grootste kolonie van Nederland. ”Je ziet dat ze in broedkleed zijn, aan het rood bij hun snavel. Dat is hun feestpakje.” Verderop liggen de leeuwen te zonnen. “Mensen denken wel eens: leeuwen zijn lui. Maar vergis je niet: het zijn heel efficiënte moordmachines. De vrouwtjes jagen samen. Zij zijn helemaal op elkaar ingespeeld, waarbij het meest ervaren vrouwtje de boel opdrijft.” We stoppen bij het riante verblijf van de Aziatische olifanten. Net als in de natuur is de olifantengroep gebaseerd op de vrouwelijke lijn, met een matriarch aan de top. “Zij leven in het bos en moeten, net als hun Afrikaanse verwanten op de savanne, vrij veel eten. Daarom gaan ze van plek naar plek voor vers voedsel en water. Die plekken heeft de matriarch in haar hoofd. Zo maakt de kudde als het ware een tunnel tussen het groen.”
Bijen
In hun natuurlijke habitat profiteren de olifanten én mensen van die tunnels, want ze maken de weg vrij door de jungle. Onderweg trekken de dikhuiden kleine boompjes uit de grond, waardoor grote bomen meer ruimte krijgen. Natuurlijk plunderen ze ook wel eens de oogst van lokale boeren. Om ervoor te zorgen dat olifanten en mensen samen kunnen leven, zijn er bijenprojecten gestart. “Olifanten zijn niet dol op bijen. Door boeren aan te moedigen bijen te houden, kunnen zij hun gewassen veiligstellen én honing oogsten”, legt Charlotte uit. Een mooi onderdeel van ARTIS is ook de eetbare tuin, met planten die van wortel tot bloem eetbaar zijn voor dier en mens. “Onder meer onze olifanten eten hiervan. Die planten poepen ze weer uit en met een speciale – geheime – microbenmix maken we daar bokashi van: een bodemverbeteraar die we weer uitstrooien op onze eetbare tuin. Zo maken we van afval waardevolle grondstoffen en sluiten we de kringloop op duurzame wijze.”
Poppenkast
Kruip-door-sluip-door banen we ons even later een weg door het Vlinderpaviljoen, waar exotische vlinders rondfladderen. In de tropische kas klinkt een fluitend geluid. De ARTIS-bioloog vraagt ons te raden wie dit geluid maakt. Even later wijst ze naar de beekrand. Daar zit de fluiter en hij is kleiner dan verwacht: een piepklein rood kikkertje. “Dat is de Anthony’s pijlgifkikker. Die eet insecten, zoals mieren. Wij zetten ze hier tegelijkertijd in als natuurlijke ongediertebestrijders.” Even verderop in de vlindertuin staat een ‘poppenkast’. Eén vlinder is zojuist uit zijn cocon gekropen en laat zijn vleugels drogen voor de allereerste vlucht. “Een klein gedeelte kweken we zelf, maar het grootste deel van de vlinderpoppen komt uit Costa Rica”, vertelt Charlotte. “Ze worden geleverd door de beschermingsorganisatie El Bosque Nuevo. Met de opbrengst van de vlinderpoppen worden gebieden aangekocht, beschermd en zo nodig hersteld. Inmiddels is er al 285 hectare veiliggesteld.”
Onzichtbare samenhang
En zo hangt alles met elkaar samen in ARTIS, iets waar je als bezoeker lang niet altijd bij stilstaat. Alleen door samenwerking kunnen wij een steentje bijdragen aan het behoud van de prachtige ecosystemen, waarin al die bijzondere diersoorten leven. Hoezeer mensen, dieren, planten en microben met elkaar in verbinding staan, staat centraal in het ARTIS-Groote Museum. Dit rijksmonument uit 1855, waar ooit opgezette dieren werden tentoongesteld, is grondig gerestaureerd en werd in mei na 75 jaar heropend voor het publiek. Tegenwoordig kan het ARTIS-Park misschien wel het beste worden omschreven als een plant-en-dierentuin. Niet voor niets is het sinds twee jaar officieel een botanische tuin. Er groeien onder andere zo’n zevenhonderd bomen. De oudste boom van Amsterdam staat er, de Heimans-eik, en de zeldzame Wollemia-den. Zelfs de brandnetels worden gekoesterd. Onkruid? “O nee, dit is juist een zeer belangrijk gewas”, verzekert Charlotte ons. “Inheemse vlinders, zoals de atalanta leggen hier hun eitjes op.”
Afrikaans pinguïntrio
Om de natuur te bestuderen, moeten we volgens de bioloog onze menselijke verwachtingspatronen loslaten. Kijken met een onbevangen, open blik, dan zie je zo veel meer! En er ís ook veel meer dan wij kunnen waarnemen. Te lage of te hoge geluiden die wij niet kunnen horen, ultraviolette kleuren en geursignalen, waarmee dieren communiceren. Samenleven in de natuur kent verrassende vormen, zo zien we ook bij de Afrikaanse pinguïns, waar onze ontdekkingstocht door het park eindigt. “Zie je daar die twee-onder-een-kap-woning? Dat is één van de nestholen”, wijst Charlotte. “Jarenlang broedde daar een vrouwtjeskoppel: er lagen namelijk niet twee, maar vier eieren in het nest. En nee, die kwamen nooit uit. Tot één van de mannetjespinguïns op een dag zijn vrouwtje verloor en zich na een periode van rouw bij de dames aansloot. Nu vormen ze een seksueel divers gezin, een trio. Ze hebben inmiddels ook al een kuiken grootgebracht. Fantastisch toch?”
LEDENVOORDEEL
Bezoek ARTIS-Park voor slechts € 5,– per persoon en beleef de zomer in ARTIS van 9 juli t/m 4 september. Ga zelf op ontdekkingstocht door de oudste dierentuin van Nederland: bewonder de dieren én de duizenden bloemen en planten die er groeien en bloeien. Geniet van een picknick in het warme gras of een reis naar de sterren. Voor jong en oud is er in ARTIS altijd genoeg te zien en te doen. Tickets met korting bestellen? Ga naar www.nh1816.nl/artis. Kijk voor meer ledenvoordelen op www.nh1816.nl/ledenvoordeel.
