‘Je wandelt hier door een stukje vroeger’
De variatie van natuur én cultuurhistorie, dat is wat Buitenplaats Leyduin en omgeving bij Vogelenzang/Heemstede uniek maakt. En niemand kan daar beter over vertellen dan Kees Perquin, boswachter bij Landschap Noord-Holland. “Overal zie je sporen van het verleden. Tegelijkertijd zijn we ook bezig met de toekomst, zodat het hier over honderd jaar nog net zo mooi is.”
Rubriek: Vrije tijd
Tekst: Natasja Admiraal
Fotografie: Patrick Ouwerkerk, Henk van Bruggen
“Kijk”, zegt Kees, en hij wijst omhoog, naar de strakblauwe lucht. Een buizerd vliegt over. We staan bij de cascade van de Leybeek: een sluisje waar het water trapsgewijs van hoog naar beneden stort. Het is de aanzet van de allereerste waterleiding in Nederland. In 1853 stroomde dit water naar een pompgebouwtje aan de Leidsevaart. Vanuit daar werd het water naar Amsterdam gepompt. “Daar kon je toen voor één cent een emmer water kopen”, vertelt de boswachter. “Dat smaakte heel wat lekkerder dan het muffe water uit het vieze ruim van grote binnenvaartschepen.”
Buitenplaatsenpad
Het verhaal gaat dat schrijver Jacob van Lennep, die hier in de zomermaanden woonde, dit verse drinkwater vreselijk miste als hij ’s winters weer in Amsterdam was. “Daar besloot hij iets op te verzinnen”, vertelt Kees. “Dankzij Engelse financiers is toen deze cascade aangelegd.” Wandelend over het Buitenplaatsenpad komen de verhalen vanzelf. De bevlogen boswachter neemt ons mee langs de hoogtepunten van deze bijzondere route, langs historische zomerverblijven en mooie boslanen. Buitenplaats Leyduin is samen met 97 andere bijzondere natuurgebieden in beheer van Stichting Landschap Noord-Holland.
Mengelmoes van stijlen
Kees hurkt neer bij een zeldzame bloem: de spitse geelster. Dit fragiele bloemetje groeit maar op één plek in Nederland en dat is hier, onder twee oude linden. “We lopen hier door een stukje vroeger. In de zeventiende-, achttiende- en negentiende-eeuw gebruikten rijke families Buitenplaats Leyduin als zomerverblijf. Oorspronkelijk was het landgoed aangelegd in de Franse landschapsstijl. Strak en statig. Later veranderde dit en kwamen er romantische kronkelpaden en waterpartijen, naar de Engelse landschapsstijl. Bijzonder is dat je dus echt een mengelmoes ziet van beide stijlen.” We staan stil bij Huis Leyduin. Dit imposante landhuis lijkt op een achttiende-eeuws paleisje, maar is ‘pas’ in 1921 gebouwd. “Een schitterend pand, vind je niet? Het staat aan de voet van de strandwal, uitkijkend over de strandvlakte, zoals we dit mooie natuurgebied noemen.”
‘Maaien doen we maar één keer per jaar. Eind van de zomer reikt het gras tot je oksels’
Reeën in het hoge gras
Die strandvlakte was tien jaar geleden nog intensief beheerd weiland, vervolgt Kees. “In 2012 hebben we zo’n negen hectare afgeplagd en omgevormd naar vochtig hooiland, zoals het ooit was. Nu bestaat de grond bijna alleen maar uit zand, met schoon kwelwater, dat vanaf de duinen via de grond deze kant op wordt gedrukt.” De boswachter is trots op het resultaat. Op dit moment groeien er in dit waterrijke gebied zo’n 150 plantensoorten, waaronder orchideeën. Daar komen vogels, insecten en vlinders op af. Langs de sloot zitten, goed gecamoufleerd, een paar watersnippen. Twee ooievaars die hier hun nest hebben, scharrelen rond. “Op vroege winterochtenden kom je reeën tegen. Ze zijn schuwer dan damherten, maar voelen zich hier thuis. Maaien doen we maar één keer per jaar. Eind van de zomer reikt het gras tot je oksels.”
Bomenverzameling
Kees laat nog een ander markant punt in het gebied zien: het fraai gerestaureerde koepeltje. Ooit, toen de duinen een stuk kaler waren, lag deze belvédère (uitkijktoren) op een landtong tussen twee woeste waterpartijen. Aan de ene kant zag je de Haarlemmermeer klotsen en aan de andere kant de zee. Ook nu is het uitzicht fantastisch. De paden fungeren als zichtlijnen. Van oudsher een statussymbool, net als het arboretum verderop. “Rijken van weleer hadden ‘bomenjagers’ in dienst. Zij reisden de wereld over om bijzondere bomenzaadjes te scoren en die aan te planten op landgoederen of buitenplaatsen. Zo ontstonden bomentuinen en -laantjes. Daar maakte je in die tijd goede sier mee.” In Leyduin worden deze stokoude exoten, zoals de Kaukasische vleugelnoot (geplant rond 1880) en de Amerikaanse tulpenboom, extra in de watten gelegd.
Biodiversiteit
Als kind had Kees al een grote liefde voor de natuur. Hij werkt nu bijna zeven jaar voor Landschap Noord-Holland. Biodiversiteit is voor hem een speerpunt: zijn missie is om de natuur zo te beheren dat alle soorten ervan profiteren. Zelf loopt hij niet meer dagelijks met een zaag door het bos. Hij lacht: “Mijn werkweek ziet er anders uit dan je zou verwachten. Zeker drie dagen zit ik op kantoor. We beheren met vier boswachters in totaal 28 gebieden. Ik ben voor veertien van die gebieden verantwoordelijk. Van de financiën tot de beheercyclus en het waarborgen van de kwaliteit.” Veel tijd zit in het aansturen van de ruim 140 vrijwilligers. Onmisbare krachten, zegt Kees. “Zij verzetten ongelofelijk veel werk. Denk aan maaien, het dunnen van bosvakken en het herstellen van rasters.”
Ordening en wilde natuur
Sommige delen van het Buitenplaatsenpad van Leyduin worden bewust wat netter gehouden. Maar er zijn ook grote stukken waar de natuur de baas is en de begroeiing wilder. Elk ‘natuurdoeltype’ vraagt om ander beheer, legt Kees uit. Ondertussen neemt hij ons mee naar de Overplaats. Dat is een deel van Landgoed De Hartekamp, waar ooit de beroemde geleerde Carolus Linnaeus planten bestudeerde. Minder bekend dan Leyduin, maar zeker net zo mooi. De zon schijnt door het bladerdak op de stinzenplanten, hier door Linnaeus geïntroduceerd. En ja, ook hier wandel je door de geschiedenis. “Zie je daar die groene helling? Dat was een drooghelling. Deze regio is rijk geworden met het bleken van linnen. Enorme doeken werden hier in zonnetje gedroogd. De fundamenten van een wachthuisje herinneren hieraan.”
Toekomstvisie
Hoog uit de bomen klinkt de roffel van een grote bonte specht. Veel solitaire bomen en oude lanen in het gebied zijn honderdvijftig, zo niet tweehonderd jaar oud. Die raken nu op hun einde. Kees en zijn collega’s zijn daarom bezig met het uitzoeken van nieuwe bomen, rekening houdend met aspecten als klimaatverandering. Doen beuken het straks nog goed in dit binnenduingebied? Of zijn andere soorten toekomstbestendiger? Een filosofische gedachte is dat die bomen ook weer honderd jaar meegaan. “Die gaan mij ver overleven”, zegt Kees. “Eén dienstverband hier is niets. Door de eeuwen heen hebben veel verschillende mensen dit gebied beheerd, steeds vanuit wisselend gedachtegoed. Vroeger ontsnapten de rijken hier aan de drukte van de stad. Nu willen we de natuurwaarde maximaal benutten, met respect voor die rijke cultuurhistorie.”
Stuk natuur veiligstellen
Met de actie ‘Koop een stuk natuur’ motiveert Landschap Noord-Holland natuurliefhebbers om bij te dragen aan de realisatie van nieuwe natuurgebieden. Voor € 7,50 (‘de prijs van een pizza’) kunnen mensen één vierkante meter grond ‘aankopen’. “Dankzij al die donaties hebben we een spaarpot (‘Noord-Hollands Natuurfonds’) en kunnen we snel inspelen op aankoopkansen’, legt Kees uit. “Als nieuwe eigenaar voorkomen we dat deze grond wordt ingericht als bedrijventerrein of bollengebied en kunnen we verbindingen tussen natuurgebieden in ere herstellen. Zo houden we de populaties dieren die er leven gezond. Kortom: mensen kunnen zo zelf een stuk natuur veiligstellen. Met campagnes houden we iedereen van het proces op de hoogte. En met wandelroutes en vogelkijkhutten kunnen mensen ook van die natuur genieten.”
Expeditie Leyduin
Voor kinderen organiseert Kees ‘Expeditie Leyduin’: een wandelspeurtocht met opdrachten. Het sluitstuk? Zelf een hut bouwen, op het gloednieuwe speelterrein. “We merkten dat er veel behoefte is aan speelplekken in de natuur. Maar het ontbrak aan sturing. Spelen in het bos moedigen we aan, maar niet op kwetsbare moshellingen of paddenstoelenplekken. Nu faciliteren we dit op een plek waar de natuur minder kwetsbaar is. Hier kunnen kinderen lekker hun gang gaan. Slepen en bouwen met takken. Ze vinden het fantastisch. En hun ouders ook.” Kinderen spelenderwijs van de natuur laten genieten, de soortenrijkdom in het gebied tonen, dat doet Kees graag. Mét de boodschap er zuinig op te zijn. “Zonder draagvlak zijn wij als natuurorganisatie nergens”, besluit hij. “En dat kan niet jong genoeg beginnen.”
LEDENVOORDEEL
Ook avonturen beleven op het eeuwenoude Buitenplaatsenpad in Leyduin? Als Nh1816-verzekerde vraag je eenvoudig de wandelroutekaart van Landschap Noord-Holland aan. Wandelaars die deze zomer van de route genieten, zullen niet verdwalen dankzij de vernieuwde bewegwijzering, mogelijk gemaakt door Nh1816 Verzekeringen. Per ledenvoordeelaanvraag doneert de coöperatie Nh1816 jaarlijks eenmalig € 10,– aan Landschap Noord-Holland, waarmee natuurgrond veilig wordt gesteld. Ook in andere mooie natuurgebieden, zoals het Groninger en Drents landschap. Kijk voor meer ledenvoordelen op nh1816.nl/ledenvoordeel.
